Hossein Ravanbakhsh

نیم نگاهی به آثار محمدزمان زمانی

    

محمدزمان زمانی (متولد ۱۳۰۳ در شهر بابل، وفات دی ماه ۱۳۹۵ ه.ش در امریکا) پدرش دکتر حسین خان زمانی و پدربزرگش دکتر زین‏ العابدین زمانی[۱] در خانواده ‏ای که اکثراً اهل طبابت بودند چشم گشود. آنطور که در کتاب‏ ها آمده و ما تاکنون می‏ دانیم او نیز برای خواندن درس پزشکی به ترکیه عزیمت می‏ کند اما ارتباطش با هوشنگ پزشک‏ نیا سبب شد قبل از به پایان رساندن پزشکی شیفته آوای هنر به نقاشی روی ‏آورد. پیش از این در دوران کودکی و نوجوانی، اسماعیل زمانی مدیر داروخانه ایران در بابل که پسرخالۀ پدرش بوده [۲] او را در این راه بسیار تشویق و همراهی می‏ کرده. از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۷ ه.ش در رشته نقاشی فارغ التحصیل می‏ شود.

در مؤسسه انتشارات فرانکلین با فیروز شیروانلو، پرویز کلانتری و دیگران در تصویرسازی کتاب کودکان و کتاب‏ های درسی همراه بود و تا به امروز کارهای زیادی انجام می ‏دهد و آثار متنوعی از خود برجای می‏ گذارد.

    

طراحی‏ هایش نشان از مسافری بی ‏قرار دارند که آرام نمی‏ گیرد و لحظه‏ های سفر را با دفاتر طراحی خود پر‏ می‏ کند.

خطوط و بافتی که با هاشورها برکاغذ می‏ نشاند بر اهمیت دیدن نشان دارد. در دیدن او خود را محدود به چند شئ و سطح انتزاعی نمی‏ کند، زاویه‏ های باز و گسترده چشم ‏انداز پیش‏رو درغالب آثار نقاشی و طراحی‏‏ اش با محوریت انسان همراه است، گه گاه نیز طبیعت به تنهایی و بدون وجود فیزیکی انسان رامورد توجه خود قرار می‏ دهد. چه این طبیعت از نوع بکر و دست نخورده در روستاها و جاده‏ های بین شهری باشد و چه از نوع درون شهرها، اما هرگز طبیعتش در محیط بسته، به شکل طبیعت بیجان با چند گل و میوه نبوده ‏اند.

در طراحی از خط  و در نقاشی از رنگ بیشترین بهره را می ‏برد، اما در هیچ‏کدام به نظر نمی ‏رسد بخواهد با نشان دادن قدرت دستان خود خودنمایی کند بلکه بیش از آن به ثبت آنچه که می‏ بیند وفادار مانده است.

زمان زمانی در جواب به پرسش مصاحبه کننده ‏ای که علت سفرش را به خارج از کشور جویا می ‏شود، می‏ گوید:« من واقعاً قصد مهاجرت و ماندن در امریکا را نداشتم. آن زمان یکی از پسران من در اتریش تحصیل می‏ کرد و دیگری در امریکا، به همین خاطر به اتریش سفر کردیم و بعد به امریکا آمدیم. اوضاع هنری آن زمان امریکا به نظرم بد نیامد، کم‏کم بازنشسته می‏ شدم... یعنی از سازمان برنامه که بازنشسته شده‏ بودم؛ انتشارات فرانکلین هم من را بازنشسته کرد. بنابراین در ابتدا با هدف دیگری به اینجا آمدیم، اما بعد به اصرار دوستان ماندگار شدیم و من هم مشغول به کار شدم. ابتدا در یک کارخانه کاشی‏ سازی به عنوان طراح فعالیت می‏ کردم. در این کارخانه که متعلق به یک امریکایی علاقه ‏مند به ایران و هنر ایرانی بود طرح‏ های کاشی ایرانی قدیمی را بر روی کاشی‏ ها پیاده می‏ کردیم. دو سال در آن کارخانه فعالیت کردم و کاشی‏ هایی را که کار کرده بودیم و طرح‏ ایرانی داشتند در خانه اعیان و اشراف بورلی هیلز نصب شدند. ما هم که در ایران زندگی ساده‏ ای داشتیم و دلیلی برای نگرانی بابت دوری از مایملک‏ مان وجود نداشت در اینجا ماندگار شدیم.»[۳]

 پرویز کلانتری در مقدمه کتاب او اشاره می‏ کند که:« زمان بی وقفه گذشت و گذشت و گذشت... تیک تاک تیک تاک تیک تاک... حالا زمان زمانی، دوست چندین سال ه‏ام ینگه دنیاست جایی که درست شب ما روز آنهاست! گر چه در شروع کار کتاب درسی، ساعت‏ هایمان با هم میزان بود. تاریخ تیک جغرافیا تاک، فارسی تیک هندسه تاک، کتاب‏ های جیبی و نشریات پیک و...

زمان در سفرش به افغانستان گفته بود: بابا نان داد. افغان‏ ها کتاب‏ های درسی‏ شان را به او سپردند و سفرنامه‏ ای تصویری ره‏ آورد این سفر بود...

همکاری من با زمان از مؤسسۀ انتشارات فرانکلین و بر سر کتاب‏ های درسی شروع شد. حدود شش ماه در نیویورک در آتلیه دان‏رو با هم چیزها آموختیم.... در نیویورک گاهی به گرینچ ویلچ سر می‏ زدیم و از گالری‏ های نقاشی دیدن می‏ کردیم...و زمان از سرگردانی‏ ها و غربت‏ ها طرح‏ هایی برمی‏ داشت....یک روز از زمان پرسیدم: از پایان چه خبر؟

او هم از پایان خبری نداشت!»[۴]

این‏چنین هم‏ آواز شد با موسیقی خشخش قلم بر کاغذ و رنگ بر بوم، و رقص این هر دو را با سال‏ ها تلاش و پشتکار در عمری که گذراند برایمان به یادگار گذاشت.             

 

                                        حسین روانبخش ۱/۱۱/۱۳۸۸ ه.ش

                                      بازنویسی و تغییرات در تاریخ سیزدهم فروردین ماه ۱۳۹۶